Spm. 132.

Programvare

a)Eit program inneheld ei rekke kommandoar som er sett saman etter bestemte reglar i eit programmeringsspråk. Kommandoane forklarar datamaskina kva den skal gjere, og datamaskina kan ikkje fungere utan program.

Programma vert delt inn i Hovedtypane:

• Operativsystem
• Brukarprogram

Operativsystemet består av fleire program som er lagra for å styre og kontrollere korleis datamaskina fungerar.

Opeativsystemet er bindeleddet mellom maskinvara og dei programma du skal bruke. Op.sys. har grunnleggande oppgåver som f.eks starte og avslutte program, styre minne, sikkerheit, overvåking osv.

Eks: windows XP, Vista, Unix, Linus.



b) Kva skjer ved oppstart av datamaskina:

• Maskina testar seg sjølv



• Operativsystemet lesast inn frå frå harddisk.



• Skrivebordet til Windows aktiverast.



• Skriv brukarnavn og passord. Oppstartmappa inneheld program som skal startast automatisk.



• Skrivebordet til Windows kjem fram

c)Korleis avsluttedatamaskina på rett måte:

• Lagre og lukk.
• Ta ut diskett og CD.
• Avslutt operativsystemet.
• Du får beskjed om å slå av straumen.

d) Grafisk brukargrensesnitt:
Operativsystem som lar brukaren utføre kommandoar ved å peike på skjermen.. Mao visuelle virkemidlar (knappar) for å kommunisere med brukaren. Ofte styrar du det grafiske brukargrensesnittet med ein peikeredskap, feks mus.


e)Fordelar med grafisk brukargrensesnitt:

• Ein slepp å huske kommandoar og hurtigtastar. Skrivebordet er eit grunnleggande element, og med brukargrensesnitt er det mogleg for brukaren å kjenne seg att i alle Windowsprogram .

f) Kva meinast med multimedia.
Multimedia brukast i opplæring, Internett, presentasjonar og elektroniske bøker.

Multimediaprogamma integrerar lyd, bilde, tekst film i same systemet.

g) Eksempel på brukarprogramm: rekneark, tekstbehandling, Desktop publishing, presentasjonsprogram (power point) databaser, div kommunikasjon, administrative program.

h) Ulike arbeidstrinn ved programmvareutvikling:

• Ide, ønske eller eit problem.


• analysefase som resulterar i ein kravspifikasjon. Den definerar heile programmet, dei enkelte komponentane, kostnadar, konsekvensar, og plan for arbeidet.


• Utforming og realisering. Programvara blir programert. Total beskrivelse av programmet: systemdokumentasjon, brukardokumentasjon og driftsdokumentasjon.


• Testing (betadokumentasjon)


• Innføringsfasen (implementering) tek i bruk programvara. Opplæring.


• Drift og vedlikehald.

Spm.133

Helse

a) Helsemessige problem i forbindelse med bruk av datamaskin:

Muskulære belastningslidelsar; spesiellt knytta til

• Auge
• hovud
• nakke
• skulder armar

b) Korleis skape eit godt arb.miljø framfor datamaskina:

• avlastningsbord
• sitjestilling
• skjermfilter
• handleddstøtte
• dokumentholdar
• plassbelysning
• tilpasse skjerm
• tilpasse stol
• godt inneklima.

Spm. 134

Informasjonsnettverk

a) Informasjonsnettverk inneber at data vert sendt mellom datamaskiner i eit nettverk eller via telenettet.

b) Lokalt nettverk (LAN) består av ei eller fleire datamaskiner som er kobla saman i eit datanett.

c) Fordelar med nettverk: gir fleire samarbeidsmoglegheiter, og delte ressursar kan gi stor gevinst i spart tid og sparte utgifter.

d) Internett er eit verdsomfattande nettverk som består av fleire tusen store og små individuelle nettverk, og millionar av datamaskiner. Det er ingen eigarar av Internett. Og kven som helst kan bruke nettet og koble seg opp til det.

e) Tenester Internett tilbyr:

• Elektronisk post
• WWW
• Nyheitsgrupper og forum
• Chat
• Blogg
• FTP-tjenarar
• Kanalar

f)E-post er den mest brukte tenesta på Internett. Ved hjelp av e-post kan du sende og motta informasjon raskt og direkte til dei personane du ønskar.

g) Kva er forskjellen på Internett og Intranett?

Intrenett er ope for alle, medan Intranett er eit lukka Internett der ingen andre enn feks ei bedrift med avdelingar geografisk spredt har tilgong.

h) Ekstranett er ein utvidelse av bedrifta sitt intranett til brukarar utanfor bedrifta.

i) Telefonnettet leverar dataløysingar for private, heimekontor, små lokalnett og høghastigheitskommunikasjon mellom avdelingane i landsdekkande og internasjonale bedrifter.

j) Analog: analoge signal er feks lydsignal.

Digital: digitale signal (0 og 1) er signal som datamaskina forstår.

Modem: For å bruke det analoge telefonnettet, må du bruke eit modem som gjer om analoge signal til digitale signal, og omvendt.

Overføringshastigheit: fortel kor raskt modemet overfører data, og den målast i antal bits pr. sekund (bps eller Mbps)

Spm 135

Bruk av datamaskiner

a) Administrativt system er system som brukast til rekneskap, ordrar, lager, faktura, lønn osv. Eks Mammut.

b) Stadar ein brukar billetsystem: Eks Amadeus

• reisebyrå (for å reservere hotell, leigebil osv)
• Kinobill.bestilling.

c) Folkeregisteret er eit sentralt register som inneheld opplysningar fødsels- og personnr til alle som vert fødde i Norge. Det inneheld også adr, navn inn- og utvandring.

d) AMK tyder Akuttmdisinsk kommunikasjonssentral og er eit nødmeldesystem for akutt medisinsk hjelp.

e) Mikrokirurgi er ein operasjonsform der ein ved hjelp av datastyrte mikrorobotar utfører sokalla kikholsoperasjonar.

f) Dataassistert undervisning (CBT) skjer med eit opplæringsprogram som er lagra på for eksempel ein CD. Hensikta med desse systema er å gi lik opplæring gjennom interaktive program på datamaskina.

g) Heimekontor gir moglegheit for fleksibel arbeidstid og fordjuping i arbeidet utan forstyrrelsar frå kollegaar. Du kan flytte overtidsarbeidet heim til rolege kveldstimar.

h) Fordelar med internetthandel:

• Inga stengetid.
• Enkelt å samanligne fleire tilbod
• Enkelt å bestille.
• Ein kan søke i heile verden.

Bakdelar med internetthandel:

• Kan oppleve feilleverring.
• Manglande levering og problem i etterkant med å rette opp eventuelle vanskelegheiter.

i) Betalingsmoglegheiter ved e-handel:faktura, kredittkort,mobilhandel eller e-betaling via banken.

j) I kva situasjonar er datamaskina betre egna enn mennesket til å utføre oppgåver:

• Bearbeiding av store datamengder.
• Utføre opg som må gjenntakast likt.
• Utføre vanskelege matematiske berekningar raskt og riktig.
• kombinere data frå fleire filer.

k) Situasjonar der menneske er betre egna enn datamaskiner til å utføre oppgåver:

• Tenke.
• Vere kreativ.
• Treffe beslutningar.
• Ta skjønn.
• sjå nye moglegheiter og alternative løysingar.

Opg 136

Opphavsrett og sikkerheit

a) Reglar ved kopiering av dataprogram: det er ulovleg med mindre den som har opphavsretten gir tillatelse. Sikkerheitskopiering av programdiskettar er som regel tillatt, men kopiering av program til privat bruk er som regel forbudt.

b) Lisensavtale: Med ei lisensavtale får du rettigheiter til å bruke programvara.

Shareware: med shareware kan ein fritt prøve programmvara i ein periode, og viss ein ønskar fullstendig versjon betalar ein det programvara kostar.

Freeware: er programvare som ein kan kopiere til so mange maskiner ein ønskar, og den er gratis.

c) Ein kan som hovedregel ansjå informasjon som ligg på nettet som verna av Åndsverklova.

d) Registreringsnr på ei programvare finn ein på omslaget til CDen eller DVDen. Ein finn dn også i Hjelpemenyen.

e) Personregister der eg er registrert: kunderegister, ansattregister, register i bank og forsikring.

f) Personopplysningslovatrådte i kraft i januar 2001, og skal bidra til å styrke personvernet.

g) Eksempel på datakriminalitet: kopiering og distribuering av program, musikk og film, hacking og phishing.

h) Korleis kan ein sikre dataane (informasjonssikkerheit):

• tilgangsrettigheit
• tilgangskontroll ved hjelp av brukarnavn og passord.
• bevisstgjering av brukarane og brukaransvar
• retningslinjer for handtering av sensitiv info.
• antivirusprogram
• kryptering
• brannmur
• sikkerheitskopiering
• skrivebeskyttelse

i) Datavirus inneheld kodar sjølvkopiering og kodar for bieffektar som td slette filer, endre data, formatere harddisk eller ormar der program kopierar seg sjølv heilt til minne eller harddisk er brukt opp.

j) Korleis unngå virus:

• holdningar og kunnskap til brukaren.
• Installere og abonnere på antivirusprogram.
• Rutiner for bruk av ytre lagringsmedier.
• Rutiner for vedlegg som kjem med e-post.
• Kunnskap om kritiske stadar på Internett.
• Rutiner for installering av program.

Spm 137

a) Eksempel på multimediaprodukt: handholdt pc

b)Eg ville brukt ein minnepinne for å flytte filene på ca 1 GB

c) PCen har blitt ein suksess fordi kapasiteten stadig aukar samtidig som prisen er lav. Og den er allsidig i bruk.

d) Desse programma har eg bruk for heime:

• Internett.
• Www.
• Word.

e) Eg vil anbefale blekkskrivar til heimebruk fordi det er billegast i bruk.